Como acontece con outros moitos fenómenos do noso universo, os homes non sabemos con seguridade por que necesitamos durmir, que é o que, en rigor, achégannos o sono e os soños. É por iso que non deixa de ser rechamante que recoñecéndonos ignorantes nesta e en innumerables cuestións, sexa cada vez maior a intimidación á que nos someten os «expertos» aos «inexpertos».
De forma continua e repetitiva, aqueles sinálannos o que temos que facer: que comer ou non comer, que beber ou non beber e en que cantidades, cal grao de exercicio físico é apropiado realizar e de que tipo, canto tempo e a que horas debemos durmir, a que idade témonos que reproducir, xubilar ou morrer, etcétera; tal se fósemos nenos ou bobos, tal se carecésemos de razón ou de experiencia.
Non é necesario ir demasiado lonxe. Agora resulta que a sesta, costume milenario moi común en España e noutros países, é perigosa xa que pode ocasionar enfermidades importantes como hipertensión arterial, fibrilación auricular ou ictus.
A duración dese agradecido descanso á metade do día estabelecida polos «expertos» para que non sexa daniño é de dez a vinte minutos (outros, máis espléndidos, amplíana a quince e trinta respectivamente), e entre as dúas e as catro da tarde. Traspasar ese rango implicará asumir un risco de cuxas consecuencias seremos nós os culpables; incriminación que me retrotrae á miña etapa de acólito na parroquia de San Martiño de Coia, cando na Oración do Acto Penitencial da Misa había que golpearse tres veces o peito co puño á vez que se declamaba o versículo: «Pola miña culpa, pola miña culpa, pola miña grandísima culpa!», acto que me parece o máis insán para a mente dun neno, e dun adulto, que un poida imaxinar.
Serei claro: detrás de todo «experto» hai un autócrata, un arrogante, un enganador. Ampáranse nas súas observacións ou experimentos empíricos como se a verdade se parapetara nas súas entrañas, e advírtennos dos males que nos ocorrerán cunha determinada probabilidade, sen discernir se é ou non a mesma que se permanecesen calados. Debido a que non titubean acerca do seu método, o seu siloxismo de cabeceira é: o que dubida non sabe; ergo o que non dúbida, sabe.
Do mesmo xeito que outros actores no ámbito da política, aparentan saber non para axudarnos, senón para amedrentarnos, para infantilizarnos, para facernos dependentes dos seus coñecementos; isto é, para dominarnos.
Descartes, o filósofo por antonomasia da dúbida metódica, a pesar de ser un dos grandes sabios da humanidade guiouse pola modestia: «Daría todo o que sei pola metade do que ignoro». Reflexión coa que, por honestidade, deberían iniciar as súas alocucións á plebe todos os «expertos» que no mundo son ou teñan sido.
É posible que quen lea este artigo fágase as mesmas preguntas que eu me fago: Que motivo os levou a escrutar os presuntos efectos perniciosos da sesta expandida? Cal é o verdadeiro fin das súas indagacións? Existen as patoloxías que describen «per se» ou as crea o modelo de investigación utilizado? Cal é o mecanismo fisiopatolóxico íntimo polo que unha sesta superior a vinte ou trinta minutos produce lesións ou trastornos cardíacos e vasculares? Ao descoñecelo, non deberían autocualificarse de expertos pois non alcanzan a ser nin tan sequera curandeiros.
É certo que o sono semella ser unha necesidade biolóxica do ser humano e doutros animais. Agora ben, a súa duración e distribución ao longo do día ou a noite posúe, en gran parte, unha faceta cultural e individual.
Cando a Napoleón preguntáronlle canto tempo era necesario durmir, respondeu: «As mulleres e os nenos oito horas; os homes seis».
No seu famoso libro «Introduction to Psychology» (1968), James Ou. Whittaker informa de que «algúns individuos en certas tribos primitivas dormen breves períodos tanto de día como de noite».
En 2005, o historiador Roger Ekirch demostrou que na época preindustrial a humanidade occidental practicaba un sono bifásico: deitábanse cara ás nove da noite e durmían até as once, e tras unha posterior vixilia doutro par de horas retomaban o durmir deica o amencer do novo día.
A miña propia nai Isabel, á que cariñosamente chamabamos «Beluca», «Beluquiña», «Luca» ou «Luquiña», facía de cando en vez o que ela denominaba «a sesta do carneiro», que consiste no contrario do habitual: botar a sesta antes da comida do mediodía, en lugar de despois. Faleceu dun ictus con tan só corenta e cinco anos: sería por mor da sesta do carneiro que tanto lle prestaba?
En realidade, o que subxace nestas investigacións é o control social das poboacións a través do control do seu ritmo de sono, no que os psicólogos distinguen dous estados: o «adianto de fase» e o «atraso de fase».
O adianto de fase caracterízase por irse a durmir a horas temperás, e está vinculado á aceptación do «statu quo», sendo valorado e premiado por todos os estamentos dado que favorece o madrugar e o rendemento produtivo. Pola contra, o atraso de fase supón unha insubmisión á orde social xa que entraña un sono tardío, o cal se acompaña dunha actividade nocturna que deriva nunha inversión do ciclo de vixilia e sono, incompatible co rendemento laboral esixido nas nosas postmodernas sociedades de capitalismo ou comunismo avanzado. Esta e non outra é a explicación ás microsestas que os «expertos» nos exhortan a facer, «polo noso ben».
Nas horas da madrugada é cando os sociólogos da «conduta desviada» atopan os súas máis prezados obxectos de estudo. Son tamén os momentos, afirma Philippe Brenot en «Le génie et la folie: En peinture, musique et littérature» (O xenio e a loucura: en pintura, música e literatura, 1997), nos que «[…] están todos os grandes creadores e os homes excepcionais. Alí están os que constrúen o mundo do mañá, os que soñan o futuro mentres os demais dormen».
En definitiva, estimado lector, permaneza vostede atento e guíese polos sinais que lle envía o seu corpo e pola súa intuición máis que polo encantamento dos falsamente ben intencionados «expertos», porque deles é o reino do enmascaramento.
Así mesmo, teña presente que convén ao noso equilibrio psicolóxico que cando escoitemos ou leamos a estes entendidos digámonos a nós mesmos, ou a quen nos acompañe, un dito popular galego que a miña tía Aurora aprendeu da súa nai, a miña avoa Carmen, e que esta manifestaba cando pretendían facela pasar por parva: «Fode nela que é da aldea».